Türkiye’de COVID-19 Salgını: Kriz Yönetiminde Yönetici Hemşirelerin Deneyimleri ve Yönetici Hemşireler Derneği’nin Faaliyetleri

ÖZ

Aralık 2019’da ortaya çıkan ve hızla tüm dünyayı saran COVID-19 salgını sağlık bakım hizmetlerinde hemşireliğin gücü ve önemini bir kez
daha gözler önüne sermiştir. Bu derlemede, yönetici hemşirelerin tüm ekipleriyle birlikte verdikleri mücadelede yaşadıkları deneyimlerin ve
Yönetici Hemşireler Derneği’nin meslektaşlara destek çabalarının aktarılması amaçlanmıştır. Sağlık kurumlarında hemşirelik hizmetlerinin
güçlendirilmesi bu ve gelecek her türlü krizin daha başarılı atlatılmasına ve toplumumuzun hak ettiği daha iyi sağlık bakımını verme çabala-
rımıza katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler: COVID-19; hemşirelik; mesleki örgütler; salgın; yönetici hemşireler.

Çin’in Wuhan kentinde Aralık 2019’da ortaya çıkan ve büyük bir hızla dünyaya yayılan koronavirüs (COVID-19) tüm ülkelerde sağlık sunum sistemlerini derinden etkilemiştir. Ülkelere göre değişmekle birlikte, COVID-19’a yakalanan bireylerin yaklaşık %5’i hastalığı çok ciddi/kritik, %15’i ise ciddi düzeyde geçirmekte olup, hastanelerde tedavi edilmeleri gerekmektedir.(1) Diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de hastaneler açısından büyük bir yük oluşturan bu krizin yönetiminde, hemşirelik hizmetleri yöneticileri tüm ekibi ile birlikte önemli sorumluluklar üstlenmiş (2-4) ve geçtiğimiz üç aylık salgın sürecini başarı ile yürütmüşlerdir. (4) Bu derleme makalede amaç, COVID-19 salgın sürecinde yönetici hemşirelerin deneyimlerini paylaşmak, Yönetici Hemşireler Derneği (YÖHED) olarak önerilerimizi sunmak ve salgının ilerleyen dönemlerinde yapılabileceklere
ışık tutmaktır.

COVID-19 Salgınında Yönetici Hemşirelerin Kriz Yönetim Deneyimleri

Yönetici hemşireler, COVID-19 sürecinde yaşadıkları deneyimlerini YOHED ile paylaşmışlardır. Yönetici hemşireler, salgın sürecinin kendileri için çok önemli bir deneyim olduğunu, birçok sorunu bir arada görmelerine ve hızlı çözüm üretmelerine katkı sağladığını; sağlık çalışanları olarak kriz yönetmeye ve yoğun çalışmaya alışık olmalarının bu krizde de yarar sağladığını ve de bu süreçten çok şey öğrenerek çıktıklarını belirtmişlerdir. Bu süreçteki yönetici deneyimleri; yönetsel açıdan güçlü hissettikleri konular, sağlık çalışanlarının ve hizmetin yönetiminde olumlu deneyimler, sosyal ve bilimsel destek açısından olumlu deneyimler ve kriz döneminde yaşanan sorunlar başlıkları altında değerlendirilmiştir.

Yönetsel Açıdan Güçlü Hissettikleri Konular

Yönetici hemşireler, kendilerini yönetsel açıdan güçlü hissettikleri konular olarak; dünyada ilk görülmesinden 2.5 ay sonra Türkiye’de salgının başlaması, dünyanın salgınla mücadele deneyimlerinden yararlanılması, kriz yönetimi sürecinde Sağlık Bakanlığı’nın yayınladığı rehber ve algoritmalar ile uzmanlık ve yasal güç kaynaklarının kullanılması; hastanenin afet planı ve pandemik influenza planının bulunması üzerinde durmuşlardır. Ayrıca, bu süreçlere büyük ölçüde hemşire yöneticilerin liderlik etmesi, hastane ve hemşirelik yöneticilerinin 7/24 saat iletişim içinde olup, ortaklaşa karar almaları, hızlı organize olmaları ve eyleme geçmeleri, belli bir disiplin içinde tüm ekiple sürekli iletişim hâlinde olmaları ve sürekli bilgilendirme yaparak yönetim süreçlerine katılım sağlamaları kendilerini güçlü hissetmelerinde etkili olmuştur. Bunun yanı sıra sürüntü ve entübasyon kabini ve kişisel koruyucu ekipman (KKE) sağlamada sıkıntı olmadığı, özellikle Sağlık Bakanlığı hastanelerindeki ortak bilişim alt yapısı
ile gerektiğinde malzeme ve ekipman devrinin sağlanabildiği, hastane koşullarında maske ve siperlik gibi malzemelerin üretilebildiği iletilmiştir. Salgınla mücadelede yönetici hemşireler, sabırlı, açık ve hızlı iletişim kurma becerisi, kritik ve analitik düşünme becerisi gibi güçlü yönetsel yetkinliklerini kullanarak çok daha hızlı karar alabildiklerini belirtmişlerdir.

Sağlık Çalışanlarının ve Hizmetin Yönetimine Yönelik Olumlu Deneyimler

Yönetici hemşireler, hastanelerde COVID-19 dışındaki olguların ameliyat ve diğer bakım-tedavi girişimlerinin durdurulması nedeniyle acil servislere gelen hasta sayılarının azaldığını, hızlı tanı koyma olanaklarıyla hastaların bekleme sürelerinin kısaldığını, COVID-19 tanısı olan ya da şüphesi
bulunan hastaların bakımını kolay biçimde standardize edebildiklerini iletmişlerdir. Ameliyat odası poliklinik gibi kapatılan servislerin hemşire, ebe ve teknik elemanlarından, COVID-19 servisleri ve yoğun bakım üniteleri için deneyim, yetkinlik ve performansı dikkate alarak hemşire insan gücü
havuzu oluşturduklarını, yoğun bakım ünitelerinde takım hemşiresi modelini kullanarak çalışma çizelgelerini hazırladıklarını, böylece deneyimli hemşirelerin iş yükünü düşürmeye çalıştıklarını belirtmişlerdir. Hemşire ve diğer sağlık çalışanlarının eğitimine erken başlandığını, COVID-19’a özel
eğitimlerin infeksiyon kontrol hekimi ve infeksiyon kontrol hemşiresi tarafından verildiğini, video şeklindeki materyallerin eğitimi kolaylaştırdığını bildirmişlerdir. Bu süreçte sağlık çalışanlarının virüs yükünü düşürmek açısından toplu bakım verilmesini sağladıklarını, böylece hasta-hemşirenin karşılaşma sürelerinin kısaltıldığını, servislerde hemşire-hasta iletişimini telefonla sürdürdüklerini, hasta ve yakınlarını korumaya yönelik eğitimler düzenlediklerini ve temizlenebilir afişler kullandıklarını dile getirmişlerdir. COVID-19 servislerinde çalışanların haftalık çalışma sürelerini kısalttıklarını, onlara konaklama ve ulaşım kolaylığı sağladıklarını, çalışanların dilek, öneri ve yakınmalarını dinlemek ve çözüm geliştirmek üzere
geribildirim aldıklarını belirtmişlerdir. Ayrıca hemşirelerin de bu kriz sürecine hızlı uyum sağladığını ve kendi aralarındaki iş birliği ve etkileşimin güçlü olduğunu vurgulamışlardır.

Sosyal ve Bilimsel Destek Açısından Olumlu Deneyimler

Yönetici hemşireler, sürecin en başında toplumun sağlık çalışanlarını alkışlayarak minnettarlığını belirtmesinden memnun olduklarını; bireysel ve kurumsal olarak kendilerine ulaşan takdir ve teşekkürlerin motivasyonlarını artırdığını dile getirmişlerdir. Aynı zamanda akademisyen meslektaşların aramasından, Türk Hemşireler Derneği (THD), özel dal dernekleri ve Özel Hastaneler Derneği’ni yanlarında hissetmekten memnun kaldıklarını belirterek, THD çatısı altında özel dal derneklerinin yürüttüğü çalışmalarla ortaya çıkan rehber ve dokümanlardan çalışanlarının eğitimde yararlandıklarını belirtmişlerdir.

Kriz Döneminde Yaşadıkları Sorunlar

Yönetici hemşireler, salgın sürecinin yarattığı belirsizliklerin yönetilmesi için yoğun çaba ve zaman gerektiğini, komite toplantılarının uzun sürdüğünü, ekipleriyle birlikte uzun süre çalışmak zorunda kaldıklarını ve sürekli değişen kararların izlenmesi, uygulanması ve kuruma uyumlandırılmasında zaman zaman sıkıntı yaşadıklarını belirtmişlerdir. Hastanelerde negatif basınçlı oda olmaması, yataklı servislerde merkezi monitör alt yapısının bulunmaması ve hasta odalarının kapılarının hastaları dışarıdan gözlemlemeye uygun olmaması gibi fiziksel yapı ve donanımla ilgili sorunlar yaşadıklarını bildirmişlerdir. Ayrıca, malzeme ve stok yönetiminde bazı güçlükler yaşandığını, malzeme ve ekipman sağlanması, dağıtılması ve kontrolünde yönetici hemşirelerin yoğun çalışmak ve fazla zaman ayırmak durumunda kaldıklarını iletmişlerdir. Bu süreçte hemşirelerin daha
fazla iş yükü üstlendikleri, klinikte çalışan deneyimli hemşireler ile sorumlu hemşirelerin tüm bu yeni uygulama ve düzenlemelerin yanı sıra deneyimsiz hemşirelerin ve yeni işe başlayanların eğitimi nedeniyle iş yüklerinin daha da arttığı belirtilmiştir. Sağlık çalışanlarının okul ve kreşlerin kapanması sonucu çocuklarının bakım sorunlarına bağlı çalışma düzeninin planlanmasında sorunlar olduğu, bazı kurumlarda konaklama sorununun çözülemediği, birlikte yaşadıkları diğer kişileri enfekte etme endişesi taşıdıkları, bazılarının yoğun kaygı ve stres nedeniyle psikolojik destek gereksinimi duyduğu bildirilmiştir. Ayrıca hasta ve yakınlarının COVID-19 kurallarına uyumda zorlandığı ve hasta ziyaretine yönelik “beyaz kod” oluşturacak tabloların yaşandığı dile getirilmiştir.

COVID-19 Salgını ile Mücadelede Yönetici Hemşireler Derneği’nin Faaliyetleri

Yönetici Hemşireler Derneği, salgının başladığı ilk günden bu yana yönetici hemşireler ile iletişimini güçlü biçimde sürdürmüş, THD ve diğer özel dal dernekleri ile iş birliği ve etkileşim içinde hareket ederek kriz döneminde yönetici hemşirelerin yanında olmaya çaba göstermiştir. Bu bağlamda, kriz yönetiminde önerileri içeren 12 maddelik görüşlerini yönetici hemşireler ile paylaşmış, bilgi ve deneyim paylaşımını desteklemiş ve iletişim sağlamada köprü olmaya çalışmıştır (Tablo 1). Ardından, bu önerilerin detaylarını oluşturarak “COVID-19 Salgını: Yönetici Hemşireler Için Rehber” kitapçığını oluşturmuş ve yönetici hemşireler, THD ve sosyal medya aracılığıyla meslektaşlarla paylaşmıştır. Hemşirelik haftası için web üzerinden düzenlediği iki panel oldukça ilgi görmüş ve her bir panelde Türkiye’nin farklı bölgelerinden 700’e yakın katılımcı yer almıştır. Ayrıca, YÖHED görüşlerini çeşitli medya kuruluşlarında dile getirerek kamuoyuna sunmuştur.

COVID-19 ile mücadelenin ilk üç ayında yönetici hemşireler, tüm ekipleriyle birlikte krize müdahalede önemli çözüm ortaklarından biri olmakla birlikte, COVID-19 salgınının seyri tam olarak öngörülemediğinden, elde edilen başarının sürdürülebilir olması da önem taşımaktadır. Salgınla
mücadelede en ön saflarda yer alan hemşire insan kaynağının sağlığının korunması ve tükenmesinin önlenmesi için sağlıklı çalışma ortamı standartlarının uygulamaya aktarılması gerekmektedir. Ayrıca bu standartların sürdürülmesi açısından kurum yöneticilerine, hemşire yöneticilere ve mesleki örgütlere önemli sorumluluklar düşmektedir.(5,6)

YÖHED olarak bu salgın deneyiminden yola çıkarak hemşirelik hizmetleri yönetiminin güçlü ve zayıf yanlarının, fırsat ve tehditlerinin ortaya konarak incelenmesi, yönetici hemşirelerin krize karşı daha hazırlıklı ve güçlü olmalarına katkı sağlayacaktır. Ayrıca bu çalışmalar, meslek örgütleri arasındaki iş birliğini ve etkileşimi artırarak gücün doğru yöne aktarılması, hemşireliğin medyada doğru anlatılması ve topluma karşı görünürlüğünün sağlanmasında etkili olacaktır.

Sonuç

COVD-19 salgını ve diğer olası krizlerde yönetici hemşireler, krize karşı hazırlık yapılması, kriz sürecinin etkili yönetilmesi ve sonrasında gerekli iyileştirme adımlarının planlanmasında kilit role sahiptir. Yönetici hemşirelerin bu kilit rolü etkili ve verimli biçimde yerine getirebilmesi için geçtiğimiz üç aylık salgın sürecinin masaya yatırılması, yapabildiklerimiz ve yapabileceklerimiz açısından sürecin kapsamlı biçimde irdelenmesi ve geleceğe yön verilmesi yararlı olacaktır. Bu bağlamda, yönetici hemşirelere başta kurum yöneticileri ve birlikte çalıştıkları meslektaşlar olmak üzere, meslek örgütleri ve politika yapıcılar tarafından desteklenmesi ve hemşirelik hizmetlerinin güçlendirilmesi gereklidir.

Yönetici Hemşireler Derneği olarak, salgın sürecinde kaybettiğimiz meslektaşlarımızı saygı ile anıyor, canla başla çalışarak mesleğimize güç katan meslektaşlarımıza teşekkür ediyoruz....

KOÇ ÜNİVERSİTESİ HEMŞİRELİKTE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA DERGİSİ 2020;17(3):290-3
doi:10.5222/HEAD.2020.36024

Makale